نقد کتاب رابینسون کروزو

آرشیو
- 1394
- 1395
- 1396
- 1397
- 1398
- 1399
- 1400
- 1401
- 1402
- 1403

دانیل دِفو - این کتاب خود یک زندگینامه منحصر به فرد روحانی و خیالی است که لقب «پدر رمان انگلیسی» را برای خالقش به ارمغان آورده است. رابینسون کروزو قهرمان داستان، زندگی مرفه خود در بریتانیا را برای مسافرت در دریاها رها می‌کند. پس از اینکه از یک کشتی شکستگی جان سالم به در می‌برد، 28 سال را در یک جزیره و اغلب به تنهایی به گذران زندگی می‌پردازد تا آنکه ...

1395/06/24

رابینسون کِروزوئه یا رابینسون کروزو: مشهورترین رمان نویسنده انگلیسی «دانیل دِفو» است. این کتاب خود یک زندگینامه منحصر به فرد روحانی و خیالی است که لقب «پدر رمان انگلیسی» را برای خالقش به ارمغان آورد. قهرمان داستان، که نام او بر این رمان نهاده شده، زندگی مرفه خود در بریتانیا را برای مسافرت در دریاها رها می‌کند. پس از اینکه از یک کشتی شکستگی جان سالم به در می‌برد، 28 سال را در یک جزیره و اغلب به تنهایی به گذران زندگی می‌پردازد تا آنکه زندگی یک بومی وحشی آن جزیره را نجات داده این دو مرد سرانجام آن جزیره را به مقصد بریتانیا ترک می‌کنند. دفو شاید بخشی از کتابش را بر اساس تجارب واقعی یک ملوان اسکاتلندی به نام الکساندر سِلکرک نگاشته باشد که به سال 1704 پس از ستیز با ناخدای کشتی، وی را به درخواست خودش در ساحل جزیره‌ای خالی از سکنه رها کردند.کتاب در قرن هفدهم نوشته شده است و جزءمعروفترین کارهای کلاسیک ادبیات انگلستان است .وهمان جایگاهی را در ادبیات این کشور دارد که حافظ و سعدی و مولانا در ادبیات ایران دارند .با اینکه چهارصد سال از انتشار کتاب می گذرد هنوز چاپ آن ادامه دارد و به اکثر زبانهای زنده دنیا ترجمه شده است .

زمانی که این کتاب نوشته شد هنوز داستان به صورت امروزی شناخته شده نبود پس نمی توان مانند رمانهای امروزی نقد و بررسی شود بیشتر سعی بر آن است که مقایسه ای بین این رمان و دیگر رمانهای بعد از آن انجام شود .

با توجه به اینکه در این کتاب به جز 60 صفحه اول وقسمت دوم داستان بیشتر از ده مورد سوژه داستانی یافت می شود اما سوژه غالب این است که انسان موجودی اجتماعی است و نمی تواند به تنهایی زندگی کند و نیاز های اجتماعی خود را بر آورده کند . شخصیت داستان زمانی که وارد جزیره می شود نیاز های انسانی به ترتیب برایش پیش می آید ،نیاز به امنیت از ترس و وحشت برای زنده بودن ، وسپس نیاز به غذا ،نیاز به هم صحبت داشتن و ....... نیازهایی است که برایش به وجود می آید .

داستان نماد زندگی بشر در کره زمین است .انگار انسان از بهشت به جزیره ای می افتد که هیچ کس در آن نیست .و باید همه چیز را خودش به دست آورد .با خواندن تاریخ زندگی بشر که انسان در دشت و طبیعت رها شده بعد وارد غار می شود ،آتش را کشف می کند و......سیر تاریخی زندگی بشر در این کتاب نشان داده شده است . بعد از اینکه همه نیاز های شخصی را پیدا کرد به فکر دین می افتد و مذهبی می شود .روانشناسان نیاز های انسان را به پنج دسته تقسیم کرده اند که در این کتاب به ترتیب رعایت شده است .در نقدهایی که برای کتاب نوشته اند به این مسئله تأکید شده است که تاریخ زندگی بشر است .

دوره تاریخی نوشتن این اثر از نظر ادبی دوره ای است که سفر نامه نویسی رواج داشته است .مانند کتاب سفرهای گالیور . همان دوره ای که انگلیسیها و پرتقالیها و هلندیها برای سفرهای طولانی به جاهای ناشناخته مسافرت می کردند یک نفر هم با خود همراه داشتند که سفرنامه آنها را می نوشت . همان دوره ای که آمریکا کشف شد .نویسنده این کتاب و سفرهای گالیور یک سفرنامه نویس معمولی نیستند، بلکه یک هنرمند هستند بدون اینکه سفری انجام دهند با سفرهای خیالی ایده خودرا به مردم انتقال می دهند .ایده پیشرفته ای که روانشناسان از جمله فروید بعد از 200 سال به آن رسیده اند .نویسنده نیازهای بشررا در قالب سفرنامه به مخاطبانش انتقال داده است .با آوردن روز شمار در اول کتاب قالب سفرنامه را رعایت کرده اما در بعضی جاها آن را رها کرده و قالب داستان به آن داده است .

داستان از نظر ساختاری ودوره ای جزء داستانهای دوره کلاسیک است .به هر نحوی که مکتب کلاسیک را تعریف کنیم این داستان را نمی توان از آن مستثنی دانست .در مکتب کلاسیک شخصیتها آرمان گرا هستند و اخلاقیات را رعایت می کنند ،فرهنگ اشرافیت را ترجیح می دهند ،مذهب و دین و کمالات انسانی رامورد احترام قرار می دهند ،پیرو قدما هستند .این داستان به همه این موارد تأکید دارد .

از نظر فرم و رابطه با دوره قبل از خود که دوره قصه نویسی است و دوره بعد از خود که دوره داستان نویسی است ،اساس کار بر اساس تصادف و قصه گونه است .اساس قصه ها به صورت تصادفی و خلق الساعه است نه بر اساس داستان که رابطه علت و معلولی است .مانند افتادن در جزیره که بر اساس اراده شخصیت نیست بلکه از روی تصادف و اتفاق است .در طول زندگی 27 سال کسی به جزیره نمی آید ولی در طول 2سال آخر تصادفی چندنفر به جزیره می آیند،کشتی می آید ، پرتقالیها می آیند ،تمام اینها بر اساس تصادف است .از نظر فرم و پیروی از اصول داستان نویسی، بیشتر تحت تأثیر فرم قبلی یعنی قصه گویی است وبه همین دلیل نمی توان با معیارهای داستانی نقد کرد .منطق داستان رابطه علت و معلولی ندارد ،بیشتر محتوامورد نظر است تا فرم .محتوابر قالب برتری دارد .

دویست صفحه میانی داستان حجم عمده کاررا بر دوش می کشد .کتاب در زمان خودش یک قصه قوی بوده و از قصه های زمان خود پیشی گرفته است .ماجراها به هم پیوسته و دنبال هم است .از فرمهای قبل از این کتاب می توان اشاره کرد به سفرهای سندباد در هزارو یک شب .سفرهای گالیور هم تحت تأثیر این کتاب قرار دارد .

اکثر نقاط برجسته کتاب تصادفی است مانند افتادن در جزیره و زمانی که از آنجا می رود .اگر قسمت ابتدایی و انتهایی کتاب را حذف کنیم هیچ مشکلی به وجود نمی آید بخش مهم داستان همان 200صفحه میانی است مانند داستان سمک عیار که در آن هم به شدت تکرار دیده می شود .

این کتاب در زمان خودش بهترین کتابی است که درباره دین حرف زده است .با توجه به اینکه دوره بعد از رنسانس بوده وکشیشها بر مردم سخت گیری می کردند ،داستان بر خلاف کتابهای دیگر به دفاع از دین می پردازد ودین را به عنوان نیازفطری بشر معرفی کرده است وپیامهایی از نظر روانشناسی ،دینی و اجتماعی «که انسان همه چیزرا پیدا می کند الا زندگی اجتماعی وآن هم در سایه زندگی در کنار هم » را می توان در آن پیدا کرد .

بر خلاف سفرهای گالیور که یک ملاک و معیار منطقی را رعایت کرده ،در این کتاب اشکالات منطقی در فرم قصه وجود دارد .به عنوان مثال در آخر داستان به حمله گرگها اشاره می کند و اشکال کار اینجاست که در ابتدا گرگی نمی بینیم اما زمانی که به آن نیاز پیدا می کند وارد داستان می کند .ابتدا که وارد جزیره می شود چیزی به همراه ندارد اما 10 صفحه بعد اشاره می کند که گربه و سگ هم داشت .نویسنده در هرکجا هر چیزی را که نیاز داشته باشد بلافاصله وارد داستان می کند بدون اینکه قبلاً از آن حرف زده باشد .

اشکال مهم کتاب اشکال زاویه دید است .همه جا از زبان خودش حرف می زند و من راوی است .اما جایی که کاپیتان رابرای خلع سلاح کشتی می فرستد ،خودش در جزیره می ماند ولی بازهم از زبان آنها (کاپیتان )حرف می زند انگار دارد می بیند.این موارد مسئله ای بود که آن زمان کسی به آن اهمیت نمی داد.

از نظر تعلیق و ساختمان داستان اشکال بزرگی دارد .نقطه تعلیق داستان این است که این انسان در طول سفر به جزیره ای می افتد وعمده تلاشش این است از جزیره نجات پیدا کند ،اما وقتی نجات پیدا می کند خواننده گمان می کند که داستان تمام شده است اما داستان 250 صفحه دیگر ادامه پیدا می کند در حالی که داستان باید در نقطه اوج خود به پایان برسد .وخواننده از خواندن آن احساس خستگی می کند .مشکلی که در بعضی داستانهای ایرانی مانند سمک عیار و امیر ارسلان نامدار هم دیده می شود .این مشکل در سفرهای گالیور دیده نمی شود هرچند که منتقدان و نویسندگان آن زمان این اشکال مهم را نادیده گرفته اند .

اما با توجه به این اشکالات باز هم در زمره بزرگترین و برترین آثار ماندگار ادبیات کشورش است.

منتقد: ابراهیم امیدی

منبع: سایت ادب فارسی